|
ثبت تخت سليمان سكوت 24 ساله ايران
را شكست
گروه اجتماعي، محوطه
باستانی تخت سليمان در آذربايجان، به مساحت 74 کيلومتر مربع چهارمين
اثر تاريخي است كه سكوت 24 ساله ايران در عرصه بين المللي را شكست و در
سال 1382 در فهرست آثار جهاني يونسكو به ثبت رسيد و بار ديگر كارشناسان
يونسكو را بر آن داشت تا اثر ارزشمند ديگري از ايران را مورد بررسي
قرار دهند .
اين محوطه تاريخي يادگاري از دوران ساساني است. آن زمان كه سه آتشكده
بسيار مهم در ايران وجود داشت و اكنون تنها آثاري از آتشكده آذر گشسب
به جاي مانده و با نام تخت سليمان خوانده مي شود. اين آتشكده از نظر
مسايل اعتقادي، باورهاي ديني و نقشي كه در حيات سياسي و اجتماعي دوران
ساسانيان داشت از اهميت بسياري برخوردار بود و نماد اقتدار حكومت
ساسانيان محسوب مي شد. به ويژه پس از جنبش مزدكيان و شكل گيري آن،
«خسرو انوشيروان» به عمران و آبادي اين آتشكده با عنوان عامل وحدت ملي
و يكسان سازي دين كشوري توجه ويژه اي كرد.
در زمان حمله روميان به ايران و غلبه بر خسرو پرويز آتشكده، آذرگشسب
غارت و ويران شد. حمله رومي ها، اعراب و پذيرش دين اسلام از سوي
ايرانيان تغييراتي در وضعيت آباداني آتشكده پديد آورد و اغتشاشات اواخر
دوره ساسانيان نيز موجب شد هيچ تجديد بنايي در اين محل انجام نشود.
اين آتشکده در سال ۶۲۴ ميلادي به وسيله هراکليوس ويران شد و بعدها به
طور كامل متروك و بدون هيچ كاربري رها شد.
آتشکده آذرگشسب مجموعه‌اى است مشتمل بر يک سالن مرکزى مربع شکل با چهار
جرز قطور آجرى که گنبد بزرگ آجرى آن‌را پوشانده است.
مجاور اين مجموعه در بخش غربى مجموعه ديگرى است که از يک آتشکده صليبى
شکل با ابعاد کوچکتر و دو تالار ستون‌دار با ستون‌هاى مدور چهارگوش و
تعداد اتاق‌ها و فضاهاى جانبى تشکيل يافته است.
«ابراهيم حيدري»، مسئول تهيه پرونده ثبتي تخت سليمان در فهرست آثار
ملي، در باره چگونگي تغيير نام آتشكده آذر گشسب مي گويد: «اسم تخت
سليمان در واقع از قرون هفت و هشت هجري قمري و از سوي اهالي منطقه كه
اطلاعات تاريخي درستي از اين بنا نداشتند، انتخاب شد. در حالي كه اين
نام صحيح نبوده و همان آتشكده آذرگشسب نام صحيح مجموعه است. اين نام در
متون اوستايي، كتاب هاي تاريخ ايران قديم و نوشته هاي مورخان يوناني،
ارمني و رومي بارها آمده است. در شاهنامه فردوسي نيز حدود 70 بار اسم
آتشكده آذرگشسب ذكر شده است.»
وي تصريح مي كند: « در دوران صفويه اين مجموعه كاملا متروك ماند تا اين
كه در قرن هاي 17 و 18 ميلادي، شرق شناسان غربي به ايران آمدند و به
بررسي مناطق تاريخي ايران پرداختند.»
طي سال هاي گذشته كاوش هاي باستان شناسي در محوطه تاريخي «تخت سليمان»
بسياري از اطلاعات تازه را در اختيار كارشناسان قرار داده است. چنانكه
در آخرين كاوش هاي باستان شناسي در محوطه تاريخي «تخت سليمان» دو محوطه
مربوط به دوران پارينه سنگي شناسايي و مشخص شد سنگ هاي مورد نياز براي
ساخت تخت سليمان از اين محوطه ها تامين شده است.
«سامان حيدري»، كارشناس ارشد جغرافيا و پژوهشگر موزه ملي ايران و يكي
از دو پژوهشگري كه پژوهش هايي را در محوطه تخت سليمان انجام داده است،
پيش از اين به ميراث خبر گفته بود: «در جريان پژوهش هاي مربوط به دوران
پارينه سنگي در تخت سليمان موفق به شناسايي دو محوطه باستاني شديم كه
«تخت سليمان» دقيقا در وسط اين دو محوطه قرار گرفته است. محوطه «چال
تپه»، استقرارگاه موقت دوران پارينه سنگي مياني بوده و محوطه «چخماق
لي» نيز با آثاري از كارگاه ابزارسازي در اين محوطه شناسايي و كشف شد.»
به گفته وي، در «چال تپه»، تمامي مراحل توليد مصنوعات سنگي شناسي شد كه
نشان مي داد مصنوعات سنگي در اين محوطه توليد شده و مورد مصرف قرار مي
گرفته است. همچنين در محوطه «چخماق لي»، منابع سنگ و پراكندگي زياد
مصنوعات نشان مي دهد كه سنگ تخت سليمان از اين دو محوطه به دست مي آمده
است.
پس از بررسي هاي انجام شده توسط اين كارشناسان، مشخص شد كه نوع سنگ
محوطه باستاني چال تپه با سنگ هاي به كار برده شده در تخت سليمان كاملا
همخواني دارند. اين دو محوطه 3 كيلومتر با يكديگر فاصله داشته و هر
كدام نيز به همين اندازه از تخت سليمان فاصله گرفته اند. چال تپه در يك
بخش فلاتي شكل و مشرف چشمه تخت سليمان قرار دارد. صنايع سنگي اين
مجموعه از انواع گوناگون سنگ ساخته شده اند كه عمدتا از «چرت جگري
براق» و «چرت خاكستري» تشكيل مي شوند.
مجموعه باستاني تخت سليمان كه در نزديكي تكاب و در استان آذربايجان
غربي واقع شده است، از جمله محوطه‌هاي تاريخي مهم ايران محسوب مي‌شود.
در اين منطقه نشانه‌ها و بقاياي استقرار و فعاليت انسان از هزاره اول
پيش از ميلاد تا قرن 11 هجري به چشم مي‌خورد.
روند ثبت اين مجموعه تاريخي در فهرست يونسكو از سال 80 آغاز و در سال
82 به نتيجه رسيد. طي اين مدت نمايندگاني از يونسكو و ايكوموس (شوراي
بين‌المللي ابنيه و بافت هاي تاريخي) از اين مجموعه بازديد كردند.
حيدري در اين باره مي گويد: «پنجم يا ششم بهمن سال 80، مقرر شد، طي مدت
كوتاه چهار يا پنج روزه مدارك مورد نياز براي پرونده ثبتي تخت سليمان
آماده شود. بر همين اساس به همراه دو نفر از همكاران با انجام حدود 14
ساعت كار اين پرونده آماده شد.»
به گفته وي، پس از دريافت فرصت يك هفته اي ديگر از يونسكو، پرونده به
پاريس ارسال شد و پس مطرح شدن پرونده تخت سليمان در يونسكو درسال 81،
هيأتي ايتاليايي به سرپرستي «يوكا» و هيأتي از تركيه به سرپرستي «عمر
مدران» به ايران آمدند.»
روند نه چندان هموار ثبت تخت سليمان در فهرست آثار جهاني يونسكو، نام
ايران را براي چهارمين بار درعرصه بين المللي مطرح كرد. چرا كه 26 سال
پيش و براي نخستين بار محوطه تاريخي تخت جمشيد و پس از آن چغازنبيل و
نقش جهان به ثبت رسيده بودند و پس از سكوتي 24 ساله اين محوطه تاريخي
در 14 تير 82 به ثبت فهرست ميراث جهاني يونسكو رسيد. هم اكنون گنبد
سليمان، اثر تاريخي ديگري از ايران است كه پرونده آن براي ثبت در فهرست
آثار جهاني يونسكو ارايه شده و قرار است پس از پس از طي روند لازم به
عنوان هفتمين اثر ايراني در اين فهرست به ثبت برسد. همچنين طي دو سال
گذشته ارگ بم نيز در فهرست يونسكو جاي گرفت.
| 
تخت
سليمان
